Nervus vagus stimulatie: van dysfunctie naar evenwicht

Er wordt steeds meer bekend over de werking van onze tiende hersenzenuw, de nervus vagus. Deze hersenzenuw zorgt ervoor dat je lichaam zich ontspant (als je niet bezig bent met een tentamen, work-out of lastige opdracht natuurlijk). 

Het komt tegenwoordig steeds vaker voor dat mensen continu stress ervaren en ‘aan’ blijven staan, waardoor de nervus vagus zijn werk niet meer kan doen en buikpijn, hoofdpijn en andere klachten ontstaan. 

In deze blog lees je hoe dit precies komt en wat je ertegen kan doen met behulp van onder andere nervus vagus stimulatie. 

De nervus vagus: een verkenning van zijn rol

We hebben ieder een linker en rechter nervus vagus. Deze komen uit de hersenstam en gaan naar de organen in de borstkas en buik. Ze geven informatie van het lichaam door aan de hersenen en andersom, specifiek een trigger om het parasympatische zenuwstelsel, ook wel het ‘rust- en herstelsysteem’ aan te zetten (1). 

Er gaat dan meer bloed naar organen zoals de darmen en de maag, zodat ze rustig kunnen verteren, en minder naar bijvoorbeeld de spieren in je benen en rug, omdat je je niet meer schrap hoeft te zetten. 

De tegenhanger van de vagus is de sympaticus, die het sympatische zenuwstelsel of het ‘stress- en activiteitsysteem’ beheert. 

Nervus vagus prikkeling: dysfunctie en darmgezondheid

Mensen die continu stress ervaren, wat ook wel 'chronische stress' wordt genoemd, hebben steeds het ‘stress- en activiteitsysteem’ aan staan wat het brein beïnvloedt en ervoor zorgt dat de nervus vagus en de “herstelmodus” minder geactiveerd worden (2). Een soort nervus vagus prikkeling dus. Hierdoor kunnen de darmen niet optimaal werken en kunnen klachten zoals buikpijn of een opgeblazen buik ontstaan. 

Andersom spelen verstoorde darmen (door bijvoorbeeld onjuiste voeding, medicatie, hormonen etc.) een potentiële rol bij het veroorzaken van stress (2).  

Deze verbinding tussen je gedachten en je buik werkt dus beide kanten op en wordt ook wel de hersen-darm-as genoemd. Hoewel deze as betekent dat er een cascade aan vervelende klachten kan ontstaan, houdt het gelukkig ook in dat we onze darmen kunnen helen door onze nervus vagus te activeren. 

Er zijn een heleboel manieren om dit te doen. Voor het gemak hebben we deze verdeeld in mentale ontspanningsvormen en fysieke ontspanningsvormen. Jij kan dan zelf bepalen welke soort oefeningen het beste bij jou passen. 

3 mentale oefeningen voor nervus vagus stimulatie

1. Meditatie. De gedachte achter meditatie voor het stimuleren van je nervus vagus is dat het je bewust maakt van je huidige mentale staat en je in staat stelt om je hier tijdelijk van los te koppelen. Veel mensen zien zichzelf niet op een yogamatje in de kleermakerszit en dat hoeft ook helemaal niet. Er zijn veel meer vormen van meditatie. Zo kan je bijvoorbeeld voor het slapen wat rustgevende muziek opzetten terwijl je reflecteert op je dag of waar je trots op bent. Of steek tijdens het avondeten wat kaarsen aan en analyseer hoe je je voelt en waardoor dat komt. Als je niet van stilzitten houdt, kan je je meditatie combineren met yoga of een wandeling.
2. Creativiteit. Er zijn talloze onderzoeken die het verband tussen ontspanning en creativiteit aantonen (3,4,5). Creatieve mensen kunnen zich beter ontspannen en mensen die ontspannen zijn, kunnen zich beter creatief uitdrukken. Of je nu van piano spelen, tekenen, fotografie, breien, timmeren, tuinieren, video’s editen of schrijven houdt, zoek iets dat bij je past en probeer hier regelmatig tijd voor vrij te maken.
3. Sociale verbindingen. We hebben het allemaal weleens meegemaakt: je hebt eigenlijk geen zin om met je vrienden af te spreken, maar nadat je gegaan bent, voel je je toch een stuk beter. Dit komt doordat isolatie van vrienden in verband staat met onrust (6). Dus zelfs al heb je een tentamenweek of wordt er veel van je gevraagd op je werk, bel even een vriend op of ga lekker een theetje drinken met een vriendin.
    
   

3 fysieke oefeningen om je nervus vagus te stimuleren

1. Lichaamsbeweging. Lichaamsbeweging is om vele redenen goed voor de gezondheid, waarvan één het verminderen van stress. Wanneer je je lichaam beweegt, worden er namelijk verschillende neurotransmitters (signaalstofjes) vrijgegeven die een positief effect kunnen hebben op het zenuwstelsel en je mentale staat. Een van deze neurotransmitters is endorfine, welke bekend staat als het snelst werkende anti-stresshormoon omdat het binnen een minuut een stressreactie kan stilleggen. Hiervoor hoef je niet per se heftige cardio-oefeningen te doen, maar kun je ook rustigere vormen van lichaamsbeweging toepassen zoals wandelen of een rondje fietsen. Om deze reden wordt dan ook vaak gezegd dat een wandeling na de maaltijd bevorderlijk kan zijn voor de vertering. 
2. Zingen, neuriën, gorgelen. Dat zingen en neuriën voor sommigen ontspannend kan werken zal niet verrassend zijn, maar hier is ook daadwerkelijk een reden voor. De nervus vagus is namelijk direct verbonden met de stembanden. Onderzoek heeft aangetoond dat zingen, neuriën en zelfs gorgelen kan helpen met de nervus vagus stimulatie (7). Zing dus gerust mee met je favoriete nummer of neurie je dag door om relaxed te blijven, en activeer je nervus vagus zo op een positieve manier. Gorgelen kan je daarnaast standaard twee keer per dag doen bij het tandenpoetsen. Zo spoel je niet alleen je mond schoon, maar ben je ook goed bezig stress te verminderen.
3. Ademhalingsoefeningen. Als je gestrest bent is “haal even rustig adem” misschien wel het laatste dat je wil horen, maar voor de nervus vagus is ademhaling wel degelijk een belangrijke factor. Een concrete manier om dit te doen is de ‘Box-methode’: stel je een vierkant voor waarbij elke kant 4 seconden voorstelt. Je hebt 4 seconden om in te ademen, 4 om vast te houden, 4 om uit te ademen en weer 4 seconden om dit vast te houden. Dit herhaal je voor een ronde of 3 à 4, waarna je zal merken dat je een stuk kalmer bent.Deze methode is zo effectief dat het zelfs wordt toegepast door Navy Seals! Persoonlijk doe ik dit als ik in bed lig en ik merk dat ik nog niet ontspannen genoeg ben om te gaan slapen.
    

Het is belangrijk om tijdens de ‘Box-methode’ zo veel mogelijk het middenrif en de spieren daaronder te gebruiken om de nervus vagus te stimuleren. Het middenrif is de spierrand tussen borst en buik. Een ademhaling die zich bovenin het lichaam bevindt en de nek-, schouder- en rugspieren gebruikt, is een "stress ademhaling" en activeert het sympatische zenuwstelsel. Door je ademhaling bewust naar beneden te brengen, kan je de nervus vagus activeren met je middenrif (8).

Nervus vagus stimulatie oor

Het is al een lange tijd bekend dat prikkeling van de nervus vagus ervoor zorgt dat patiënten met epilepsie minder vaak last hebben van aanvallen (9). Tot op heden moeten patiënten daar vaak een operatie voor ondergaan. Wetenschappers realiseren zich nu echter dat, aangezien de nervus vagus ook door het oor loopt, het technisch gezien mogelijk zou moeten zijn om de zenuw via deze weg te stimuleren. 

Er wordt veel onderzoek gedaan naar stimulatie van de nervus vagus door middel van oorclips om mensen met hartritmestoornissen, depressie, angstklachten en zelfs prikkelbare darm syndroom te helpen (10). 

Wat al wel bestaat is een “nervus vagus stimulatie piercing”. Deze wordt bij verschillende klinieken in Nederland in het oor gezet om “chronische, fysieke en mentale klachten te doen afnemen”. Het wordt al een aantal jaren gedaan bij mensen met migraine en sinds 2022 is het ook populair bij mensen die van hun post-covid af willen. Hoewel sommigen zweren dat de “nervus vagus piercing” effect heeft, is er nog geen wetenschappelijk bewijs dat dit daadwerkelijk zo is. 

Het zou interessant zijn als er in de toekomst meer bekend wordt over stimulatie van de nervus vagus via het oor. Wellicht komt daar ook een mooie oplossing voor darmklachten bij kijken. 

Nervus vagus massage

Verschillende onderzoeken tonen aan dat een massage een positief effect kan hebben op zowel mentale als lichamelijke stress doordat het de nervus vagus activeert (11). Veel mensen hebben een lagere hartslag en beschrijven hun mentale status als verbeterd na een massage. Er zijn talloze nervus vagus behandelingen te vinden op het internet die direct de nervus vagus masseren door drukpunten in het oor of de hals te raken, maar ook een simpele nekmassage heeft effect (11). Het is wel belangrijk dat de massages matige druk gebruiken. Lichtjes aaien of te hard kneden heeft niet hetzelfde effect (11,12).

Nervus vagus stimulatie bijwerkingen

Van de ‘huis-tuin-en-keuken-manieren’ van nervus vagus stimulatie die we besproken hebben, zoals een creatieve uitlaat verzinnen, in sociale contacten investeren, regelmatig bewegen, zijn er geen negatieve bijwerkingen bekend. 

Een operatie aan de nervus vagus, zoals weleens gedaan wordt bij epilepsie, kan wel bijwerkingen veroorzaken, zoals heesheid, hoesten of kortademigheid (1).

Je darmen en nervus vagus tot rust brengen

Mocht je meer willen leren over hoe de darmen van invloed zijn op de nervus vagus en hoe je dit met voeding, supplementen en leefstijlaanpassingen kunt verbeteren, bekijk dan eens het D.A.R.M. Programma. Hierin ontdek je stap voor stap wat jouw darmklachten veroorzaakt en hoe je dit kunt aanpakken. Deze holistische benadering van darmgezondheid heeft ervoor gezorgd dat al velen hebben geprofiteerd van rustigere darmen én een rustigere nervus vagus. Met ons programma hebben we al meer dan 2500 mensen mogen helpen. 

Je kunt ook onze gratis masterclass volgen. Hierin laat Emilia de Vries je zien hoe je stap voor stap van je buikklachten af kunt komen en minder stress kunt ervaren. Je ontdekt wat je vandaag nog kunt doen om je klachten te verminderen en welke stappen je moet volgen om structurele verbetering te zien. Klik hier om de masterclass te bekijken.

Bronnen:

1. Nervus vagus stimulatie - UMC Utrecht
2. Hou X, Rong C, Wang F, Liu X, Sun Y, Zhang HT. GABAergic System in Stress: Implications of GABAergic Neuron Subpopulations and the Gut-Vagus-Brain Pathway. Neural Plast. 2020 Aug 1;2020:8858415. doi: 10.1155/2020/8858415. PMID: 32802040; PMCID: PMC7416252. GABAergic System in Stress: Implications of GABAergic Neuron Subpopulations and the Gut-Vagus-Brain Pathway - PubMed (nih.gov)
3. Ghacibeh GA, Shenker JI, Shenal B, Uthman BM, Heilman KM. Effect of vagus nerve stimulation on creativity and cognitive flexibility. Epilepsy Behav. 2006 Jun;8(4):720-5. doi: 10.1016/j.yebeh.2006.03.008. Epub 2006 May 2. PMID: 16647302. Effect of vagus nerve stimulation on creativity and cognitive flexibility - PubMed (nih.gov)
4. Colzato LS, Ritter SM, Steenbergen L. Transcutaneous vagus nerve stimulation (tVNS) enhances divergent thinking. Neuropsychologia. 2018 Mar;111:72-76. doi: 10.1016/j.neuropsychologia.2018.01.003. Epub 2018 Jan 8. PMID: 29326067.Transcutaneous vagus nerve stimulation (tVNS) enhances divergent thinking - PubMed (nih.gov)
5. Meier, M., Unternaehrer, E., Schorpp, S. M., Wenzel, M., Benz, A., Bentele, U. U., Dimitroff, S. J., Denk, B., & Prüssner, J. C. (2020). The opposite of stress: The relationship between vagal tone, creativity, and divergent thinking. Experimental Psychology, 67(2), 150–159. https://doi.org/10.1027/1618-3169/a000483. The opposite of stress: The relationship between vagal tone, creativity, and divergent thinking. (apa.org)
6. Taylor HO, Taylor RJ, Nguyen AW, Chatters L. Social Isolation, Depression, and Psychological Distress Among Older Adults. J Aging Health. 2018 Feb;30(2):229-246. doi: 10.1177/0898264316673511. Epub 2016 Oct 17. PMID: 28553785; PMCID: PMC5449253. Social Isolation, Depression, and Psychological Distress Among Older Adults - PubMed (nih.gov)
7. Vickhoff B, Malmgren H, Aström R, Nyberg G, Ekström SR, Engwall M, Snygg J, Nilsson M, Jörnsten R. Music structure determines heart rate variability of singers. Front Psychol. 2013 Jul 9;4:334. doi: 10.3389/fpsyg.2013.00334. Erratum in: Front Psychol. 2013 Sep 05;4:599. PMID: 23847555; PMCID: PMC3705176. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3705176/ 
8. Bordoni, B.; Purgol, S.; Bizzarri, A.; Modica, M.; Morabito, B. The Influence of Breathing on the Central Nervous System. Cureus 2018 https://assets.cureus.com/uploads/review_article/pdf/12790/1612427911-1612427906-20210204-18590-1u6xfbc.pdf
9. Nervus vagus stimulatie bij epilepsie - Richtlijn - Richtlijnendatabase
10. Subsidie voor onderzoek naar neurostimulatie bij Prikkelbare Darm Syndroom | Maastricht UMC+ (mumc.nl)
11. https://www.nature.com/articles/s41598-020-71173-w#Abs1
12. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1744388114000425?casa_token=s4iUhyXIJkEAAAAA:421AWorfxmpszDBaJYD5zskXYxYrdF59w4iHco7NSIzaiJmo1iG0ujtPUntoQ6ikgfGV-KAsLpB1 

Geschreven door Zara Kleijn, BSc Geneeskunde aan de Radboud Universiteit, met verdiepende vakken in voeding, gezondheid en sport.

Gereviewd door Mats Laszlo , BSc Voeding- en Gezondheidswetenschappen aan de Wageningen Universiteit, Master Nutrition and Health, specialisatie: Molecular Nutrition and Toxicology, ervaringsdeskundige op het gebied van maag- en darmklachten zoals SIBO.